تا سال۱۳۱۰ هنوز خیابان‌های پایتخت خاکی بود. اگرچه با تلاش کریم آقا بوذرجمهری اطراف میدان سپه تغییر چهره داده و میدان بزرگی به هیأت میدان بزرگ شهر سن‌پترزبورگ در آن ساخته شده بود و اگرچه چند خیابان جدید تا شمالی‌ترین نقطه تهران فعلی یعنی کوهپایه‌های توچال کشیده شده بود و در شهر ساختمان‌های جدید با تلاش مارکوف در حال رونمایی بود اما هنوز تهران دارای کوچه‌ها و خیابان‌های خاکی بود. هنگامی که قرار شد ملک‌فیصل، پادشاه عربستان به ایران بیاید، رضاخان شهردار مورد وثوقش را فراخواند و از او خواست تا برخی از خیابان‌های تهران که به اطراف کاخ سلطنتی منتهی می‌شود را آسفالت کند. در جلسه هیأت وزیران هنگامی که این موضوع مطرح شد، یکی از وزرای وقت از رضاخان پرسید که آیا بهتر نیست اول امکانات مناسب را تهیه کنیم بعد خیابان‌ها را آسفالت کنیم؟ در کتاب خاطرات سلیمان بهبودی، گماشته رضاخان ، پاسخ رضا خان به این وزیر نقل شده است که گفته بود: «من می‌دانم در خیابان یا شهری که می‌خواهند آسفالت کنند اول باید کابل برق و کابل تلفن و حتی مجرای فاضلاب بسازند و بعد آسفالت کنند اما ما که پول نداریم و از عهده آن برنمی‌آییم. آخر دنیا به ما چه می‌گوید، ما نباید منتظر پول کابل‌کشی شویم باید همه خیابان‌ها را آسفالت کنیم. بعد وقتی پول پیدا کردیم، آسفالت را می‌کنیم، کابل تلفن می‌کشیم و باز آسفالت می‌کنیم. بعد وقتی پول پیدا کردیم، آسفالت را می‌کنیم و کابل برق می‌کشیم و الی آخر».
پس از گذشت ۲۰۰ سال از پایتختی تهران این شهر همچنان از داشتن یک شبکه منسجم جمع‌آوری آب‌های سطحی محروم است. درست است که بسیاری از امکانات شهری در شهر ایجاد شده است، به‌ویژه در طول تقریبا یک‌دهه گذشته این شهر توانسته خود را به استانداردهای قابل قبولی در میان شهرهای جهان برساند اما واقعیت این است که هنوز زیرساخت‌های این شهر که روزگاری مورد غفلت قرار گرفته بود، همچنان مشکل‌آفرین است. از این‌رواست که با هر باران بهاری و پاییزی تهران به شکل شهری رودخانه‌ای در می‌آید و آب‌های روان از هر سو خیابان‌های این شهر را احاطه می‌کند. در طول سال‌های گذشته نیز شهرداری تلاش بسیاری کرده است تا شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی پایتخت را ساماندهی کند اما این اقدام مسلما نیازمند هزینه‌های بسیاری است.
۷۰۰ کیلومتر شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی
تلاش برای ایجاد شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی در طول سال‌های اخیر افزایش قابل‌توجهی یافته است اما برای شهر۷۰۰ کیلومتر مربعی و اسکان جمعیتی بیش از 5/8میلیون نفر در آن، احداث این شبکه کاری زمانبر و نیازمند هزینه قابل‌توجهی است. معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران در این‌باره معتقد است که تا پایان سال پیش مجموع شبکه آب‌های سطحی احداث شده در تهران به ۴۷۵کیلومتر رسید و احداث ۲۲۵کیلومتر دیگر، نیاز تهران را تامین می‌کند.
مازیار حسینی افزایش سالانه تقریبا ۴۰کیلومتر شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی در شهر تهران را در طول سال‌های اخیر از جمله اقدامات شهرداری می‌داند و می‌گوید: تا سال۹۱ حدود ۴۳۵کیلومتر شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی شامل تونل، کانال و لوله‌گذاری در تهران احداث شده بود که این رقم تا پایان سال۹۱ و احداث ۴۰ کیلومتر دیگر در قالب ۱۸پروژه، تا ۴۷۵کیلومتر افزایش یافت. واقعیت این است که تهران نیازمند ۲۲۵کیلومتر دیگر شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی است تا نیاز ۷۰۰کیلومتری پایتخت به این شبکه تامین شود. احداث حدود ۲۰۰ کیلومتر لوله، کانال و تونل جدید نیز هزینه‌های گزافی خواهد داشت و بر اساس برآوردهای صورت گرفته در سال گذشته، این امر نیازمند اختصاص ۷هزارمیلیارد تومان اعتبار است. این رقم تقریبا بیش از 60درصد کل بودجه شهرداری تهران در سال‌جاری است و اختصاص آن برای احداث شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی تقریبا غیرممکن می‌نماید؛ چرا که تهران نیازهای دیگری نیز دارد که اتفاقا دارای اهمیت هستند. حسینی در پایان سخنانش می‌گوید: تا سال۷۲، شبکه اصلی جمع‌آوری آب‌های سطحی ۲۱۴کیلومتر توسعه‌یافته بود که این میزان شامل ۴۲کیلومتر تونل و ۱۷۲کیلومتر کانال است. از سال۷۲ تا ۸۹ نیز ۲۲۱کیلومتر دیگر شامل ۷۱ کیلومتر تونل، ۱۰۲کیلومتر کانال و ۴۸کیلومتر لوله‌گذاری به این شبکه افزوده شد.
رفع یک مشکل قدیمی
تردیدی نیست که شهر مشکلات زیرساختی بسیاری دارد که از گذشته‌ها به‌جا مانده است؛ مشکلاتی که این روزها در گیرو‌دار هزینه‌های سرسام‌آور نگهداشت شهر، امکان صرف آن برای رفع مشکلات به‌جا مانده نیست اما هر سال هنگام فصل بهار و پاییز هنگامی که باران مهمان پایتخت می‌شود، آبگرفتگی معابر شهر نیز بروز می‌کند. در این هنگام بسیاری انگشت اتهام را به سمت شهرداری تهران می‌چرخانند و مقصر اصلی آبگرفتگی را به‌سادگی معرفی می‌کنند. شاید شهرداری تهران به‌دلیل کمبود بودجه و اعتبار در تامین زیرساخت‌های شهری در گذشته نتوانسته موفقیت چشمگیری به‌دست آورد اما واقعیت این است که شهروندان نیز برای رفع این مشکلات آنطور که باید همراهی نمی‌کنند.
واقعیت این است که شبکه دفع آب‌های سطحی و جوی‌های آب، ظرفیت مشخصی دارند که اگر بیش از ظرفیت آنها بارش باران اتفاق بیفتد آب از سطح آنها بالا می‌آید. مسلما نمی‌توان همه‌جای تهران را کانال‌کشی کرد. معاون خدمات شهری شهرداری تهران عامل 50درصد آبگرفتگی تهران را عدم رعایت وظایف شهروندی از سوی گروهی از شهروندان و ریختن زباله در انهار می‌داند.
مجتبی عبداللهی معتقد است که با وجود بارش باران در فصول بهار و پاییز در تهران، می‌توان انتظار داشت که مشکل آبگرفتگی جدی در شهر رخ ندهد مشروط به اینکه شهروندان نیز با رعایت موازین شهروندی، از ریختن زباله در نهرها و جوی خیابان‌ها خودداری کنند. عبداللهی به ظرفیت پایین نهرهای تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: اغلب آبگرفتگی‌ها هنگام بارندگی ناشی از کمبود ظرفیت کانال‌ها و جوی‌هاست. هر چند هرساله در آستانه فصل بارش، نظافت و لایروبی انهار، بازدید از دریچه‌ها و کانال‌های تهران اولویت کاری حوزه خدمات شهری در سطح مناطق 22گانه است اما باز هم هنگام بارش‌های جدی، شاهد آبگرفتگی در برخی معابر هستیم.
معاون شهردار تهران، همراهی مردم در رعایت نظافت و پاکیزگی شهری را عامل مهمی در کاهش آبگرفتگی‌ها می‌داند و می‌گوید: شهرداری تهران از هفته‌ها قبل خود را برای رفع آبگرفتگی‌ها و نیز برف‌روبی در فصل سرما آماده کرده که امیدواریم با همراهی شهروندان، شاهد کمترین مشکل در فصل بارش‌های جدی باشیم. او از آمادگی کامل گروه‌های خدماتی و عملیاتی در فصول بهار و پاییز خبر می‌دهد اما می‌گوید: توان شهرداری تهران محدود است. بیش از 5هزار نیروی خدماتی شهرداری تهران با شروع نخستین بارندگی به حالت آماده‌باش درمی‌آیند اما گاهی اوقات به‌دلیل بارش‌های جدی و بی‌توجهی برخی از شهروندان نسبت به نظافت جوی‌ها و انهار، مشکلاتی در برخی مناطق رخ می‌دهد که با واکنش سریع نیروهای خدماتی روبه‌رو می‌شود.
عبداللهی از شناسایی نقاط آبگیر در سطح شهر تهران خبر می‌دهد و معتقد است: نیروهای خدماتی شهرداری تهران از چند سال پیش با شناسایی نقاط آبگیر و بررسی نهرها و جوی‌ها علاوه بر اقداماتی نظیر افزایش ظرفیت نهرهای موجود، تلاش بسیاری کرده‌اند تا این نقاط هنگام بارش‌های جدی، مورد بازدید دائمی قرار گیرند تا در سطح شهر مشکلاتی به وجود نیاید.
باران‌های پاییزی و ترافیک‌های سنگین
بارش‌های مداوم پاییزی همواره باعث بروز پدیده‌ای در پایتخت هستند؛ ترافیک سنگین؛ مشکلی که به تعبیر معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با بارش‌های سنگین رخ می‌دهد. سیدجعفر تشکری‌هاشمی به عوامل آبگرفتگی معابر و افزایش میزان ترافیک در شهر در زمان بارندگی اشاره می‌کند و می‌گوید: این معضل به‌دلیل لغزندگی معابر و کاهش شعاع دید رانندگان که کاهش سرعت خودروها را در پی دارد، اجتنا‌ب‌ناپذیر است و نباید انتظار داشت در زمان بارندگی وضعیت ترافیکی شهر همانند روزهای عادی باشد.
معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران معتقد است: با وجود این با مشارکت شهروندان و برخی اقدامات عمرانی می‌توان تا حد قابل‌توجهی آبگرفتگی معابر و مشکلات ترافیکی در زمان بارندگی را کاهش داد. برخی از آبگرفتگی‌ها ناشی از ایرادهای معابر است که هر سال سعی می‌کنیم با شناسایی این نقاط مشکلات و معایب این معابر را رفع کنیم. بر این اساس هر سال برای جلوگیری از آبگرفتگی معابر در زمان بارندگی، بیش از 100نقطه را که امکان آبگرفتگی در آنها وجود دارد، شناسایی کرده و با اقداماتی همانند اصلاح شیب معبر، ایجاد چاه‌های جذبی و احداث کانال فاضلاب درصدد کاهش این مشکلات هستیم.اما معضل اصلی ریختن زباله توسط شهروندان در انهار پایتخت است که بیشترین علت آبگرفتگی معابر از آن ناشی می‌شود.
معاون شهردار تهران با تاکید براینکه حل بخش دیگری از این مشکل مشارکت شهروندان را می‌طلبد، می‌گوید: بیشترین علت آبگرفتگی معابر، به‌دلیل تجمع زباله‌هایی است که به داخل نهرها ریخته می‌شود. وقتی آبگرفتی بسیاری از انهار و کانال‌ها ناشی از انبوه زباله‌هایی است که خودمان با دست خودمان در نهرهای سطح شهر می‌ریزیم، نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که هنگام بارندگی مشکلی به وجود نیاید. تشکری‌هاشمی می‌گوید: علاوه براین تهران از لحاظ طراحی شهری استانداردهای لازم را ندارد؛ به نحوی که هم‌اکنون شبکه فاضلاب شهر همچنان در حال ساخت و تکمیل شدن است.
